Abstrakt
Wolność wypowiedzi towarzyszy człowiekowi od wieków. Wraz z rozwojem społeczeństw, na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci, podlegała ewolucji i zmianom. Równolegle z nią rozwijała się także brutalizacja języka, na podstawie której wykształciła się mowa nienawiści. Obecnie towarzyszy ona społeczeństwom na całym świecie. Jednak najbardziej znamienny wpływ ma w sferze wypowiedzi osób publicznych. Wynika to z faktu, iż wypowiedzi takie docierają do szerokiej rzeszy odbiorców, w której znajdują się zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy danej osoby. To z kolei prowadzi do szeroko zakrojonej debaty, w której poszczególne argumenty tracą na znaczeniu na rzecz powtarzalności negatywnych haseł i komentarzy o wydźwięku nienawistnym. Niniejszy artykuł ma na celu ukazanie granicy pomiędzy wolnością wypowiedzi a mową nienawiści oraz skutków, jakie wiążą się z występowaniem mowy nienawiści w wypowiedziach osób publicznych. Postarano się dowieść głównej tezy, iż mowa nienawiści w działalności osób publicznych stanowi zjawisko bezsprzecznie negatywne, przez co nie może korzystać z ochrony gwarantowanej w ramach wolności wypowiedzi. Stąd wśród dodatkowych tez obranych w ramach rozważań przyjęto, że mowa nienawiści godzi w godność nie tylko poszczególnych jednostek, ale i całego społeczeństwa, prowadzi do obniżenia kultury wypowiedzi, politycznej i – odpowiednio – społecznej. W konsekwencji narusza autorytet osób publicznych i godzi w urzędy, które sprawują, podważając zaufanie do nich.
Bibliografia
Addo M.K., Are Judges Beyond Criticism Under Article 10 of the European Convention on Human Rights?, „International & Comparative Law Quarterly” 2008, nr 47.
Banaszak B. (aktualizacja J. Michalska), Kodeks wyborczy. Komentarz, Warszawa 2018.
Biłgorajski A., Granice wolności wypowiedzi. Studium konstytucyjne, Warszawa 2013.
Braciak J., Wolność słowa w Polsce, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 1997, nr 37.
Ciepły F., Penalizacja mowy nienawiści – kontekst polityczny i normatywny, w: Wolność słowa. Współczesne wyzwania w perspektywie prawnoporównawczej, red. G. Blicharz, M. Delijewski, Warszawa 2019.
Cisek A., Ochrona dóbr osobistych osób sprawujących funkcje publiczne, w: Prace z prawa cywilnego dla uczczenia pamięci profesora Jana Kosika, red. P. Machnikowski, Wrocław 2009.
Chorążewska A., Greń W., Granice wolności wypowiedzi księdza rzymskokatolickiego z perspektywy prawa kanonicznego w świetle zasad ustroju Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w: Wolność wypowiedzi versus wolność religijna. Studium z zakresu prawa konstytucyjnego, karnego i cywilnego, red. A. Biłgorajski, Warszawa 2015.
Drożdż M., Nie ma wolności słowa bez… Spojrzenie etyczne na wolność mediów i wolność słowa, w: Współczesne media – wolne media? Tom 1, red. I. Hofman, D. Kępa-Figura, Lublin 2011.
Fleszer D., Godność i prywatność osoby w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „Roczniki Administracji i Prawa” 2015, nr XV(1).
Florczak-Wątor M., Komentarz do art. 54 Konstytucji RP, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019.
Garlicki L., Wojtyczek K., Komentarz do art. 31 Konstytucji RP, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Giełda M., Godność człowieka w otoczeniu administracji publicznej – wybrane zagadnienia, „Przegląd Prawa i Administracji” 2017, nr 3802.
Gorazdowski K., Próba oceny karnoprawnych regulacji zwalczania mowy nienawiści w Polsce, „Studia Administracji i Bezpieczeństwa” 2019, nr 6.
Gorlewska E., Profile pojęcia „godność” w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/8062/1/E_Gorlewska_Profile_pojecia_godnosc.pdf.
Górski M., Swoboda wypowiedzi artystycznej. Standardy międzynarodowe i krajowe, Warszawa 2019.
Jaskuła L.K., Wolność działalności dziennikarskiej w perspektywie zjawiska mowy nienawiści (wybrane aspekty prawne), w: Status prawny dziennikarza, red. W. Lis, Warszawa 2014.
Kamiński I.C., Ograniczenia swobody wypowiedzi dopuszczalne w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Analiza krytyczna, Warszawa 2010.
Kalisz A., Rozwiązywanie kolizji norm i zasad w kontekście praw człowieka. Uwagi teoretycznoprawne, w: Wolność wypowiedzi versus wolność religijna. Studium z zakresu prawa konstytucyjnego, karnego i cywilnego, red. A. Biłgorajski, Warszawa 2015.
Kowalski S., Tulla M., Mowa nienawiści 2001, I Próba definicji, akapit pierwszy, http://or.icm.edu.pl/monitoring3.htm.
Krotoszyński M., Trzecia droga: środki administracyjne w zwalczaniu mowy nienawiści, w: Mowa nienawiści a wolność słowa. Aspekty prawne i społeczne, red. R. Wieruszewski et al., Warszawa 2010.
Kujawa D., Złożoność i niejednoznaczność mowy nienawiści, „Refleksje” 2018, nr 1.
Laskowski M., Uchybienie godności urzędu sędziego, jako podstawa odpowiedzialności dyscyplinarnej, Warszawa 2019.
Lis W., Husak Z., Konstytucyjne podstawy wolności wypowiedzi, w: Praktyczne aspekty wolności wypowiedzi, red. W. Lis, Z. Husak, Toruń 2011.
Michalska-Sieniawska D., Godność człowieka w obliczu medykazacji życia, w: Prawa człowieka i zrównoważony rozwój. Konwergencja czy dywergencja idei i polityki, red. D. Bieńkowska, R. Kozłowski, Warszawa 2020.
Mill J.S., The Essential Works of John Stuart Mill, red. M. Lerner, New York 1961.
Międzynarodowy pakt praw obywatelskich (osobistych) i politycznych. Komentarz, red. R. Wieruszewski, Warszawa 2012.
Mrozek J.J., Rozważania prawne wokół pojęcia „wolność słowa”, „Media – Kultura – Komunikacja Społeczna” 2012, nr 8.
Mrozek K., Mowa nienawiści w działalności osób publicznych (praca magisterska niepublikowana), Rzeszów 2016.
Orban E., Regulacja prawna mowy nienawiści i przyczyny przestępstw z nienawiści, w: Wolność słowa. Współczesne wyzwania w perspektywie prawnoporównawczej, red. G. Blicharz, M. Delijewski, Warszawa 2019.
Pałka K., Kućka M., Ochrona przed mową nienawiści — powództwo cywilne czy akt oskarżenia?, w: Mowa nienawiści a wolność słowa. Aspekty prawne i społeczne, red. R. Wieruszewski et al., Warszawa 2010.
Pazdan M., Dobra osobiste, w: Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski, Legalis 2015, art. 23.
Rogalska E., Urbańczyk M., Złożoność zjawiska mowy nienawiści w pozaprawnym aspekcie definicyjnym, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2017, nr 2.
Sadomski J., Komentarz do art. 54 Konstytucji RP, w: Konstytucja RP. Tom I, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Sadomski J., Ochrona czci uczestników debaty publicznej, w: Dobra osobiste XXI wieku. Nowe wartości, zasady, technologie, red. J. Balcarczyk, Warszawa 2012.
Sarnecki P., Komentarz do art. 54 Konstytucji RP, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Smoktunowicz E., Wolność jednostki, w: Wielka Encyklopedia Prawa, Białystok–Warszawa 2000.
Sobczak J., Czy wolność słowa i wolność prasy są rzeczywiście potrzebne społeczeństwu i państwu?, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, R. LXXX, z. 1, s. 133.
Sobczak J., Język nienawiści w kampaniach wyborczych, „Przegląd Wyborczy. Biuletyn informacyjny” 2017, nr 4–6.
Sobczak J., Wolność badań naukowych – standardy europejskie i rzeczywistość polska, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2007, nr 2.
Sokolewicz W., Prasa i Konstytucja, Warszawa 2011.
Starzewski Ł., Informacja RPO. Jak walczyć z mową nienawiści. 20 rekomendacji RPO dla premiera, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/jak-walczyc-z-mowa-nienawisci-20-rekomendacjirpo-dla-premiera.
Śledzińska-Simon A., Decyzja ramowa w sprawie zwalczania pewnych from i przejawów rasizmu i ksenofobii jako trudny kompromis wobec mowy nienawiści w unii Europejskiej, w: Mowa nienawiści a wolność słowa. Aspekty prawne i społeczne, red. R. Wieruszewski et al., Warszawa 2010.
Taczkowska J., Kategorie wypowiedzi i ich ochrona, Warszawa–Poznań 2008.
Taylor P.M., A Commentary on the International Covenant on Civil and Political Rights. The UN Human Rights Committee’s Monitoring of ICCPR Rights, Cambridge 2020.
Wawrzyniak J., Etyka eutanazji. Studium filozoficzno-aksjolingwistyczne, Poznań 2015.
Wawrzyniak J., Teoretyczne podstawy neonaturalistycznej bioetyki środowiskowej, Poznań 2000.
Wieruszewski R., O pojmowaniu wolności i praw człowieka. Ani utopia, ani fikcja prawna, „Rzeczpospolita” 2002, 6.11.
Wieruszewski R., Rola i znaczenie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej dla ochrony praw człowieka, „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 2.
Zięba-Załucka H., Prawo do swobody wypowiedzi w prawie międzynarodowym i prawie polskim (na tle sporów o interes publiczny/demokratyzację polityki), w: Zagadnienia prawa konstytucyjnego. Polskie i zagraniczne rozwiązania ustrojowe, Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Dariuszowi Góreckiemu w Siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. K. Skotnicki, K. Skłodowski, A. Michalak, Łódź 2016.
Zmiany w SN: „Szlag mnie trafia”. Małgorzata Manowska oburzona komentarzem, https://www.rp.pl/sady-i-trybunaly/art36772921-zmiany-w-sn-szlag-mnie-trafia-malgorzatamanowska-oburzona-komentarzem.
Zmierczak M., John Stuart Mill o prawie wyborczym w demokracji – refleksje z perspektywy XXI wieku, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2012, t. XXVII.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.