Słowa kluczowe
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest określenie statusu praw obywatela do „czystego środowiska” oraz jego obowiązków wobec środowiska w warunkach zrównoważonego rozwoju świetle regulacji międzynarodowych i krajowych. W artykule przeanalizowano trzy powiązane ze sobą aspekty, tj. prawa człowieka do czystego środowiska, obowiązki obywateli i władz publicznych wobec środowiska oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Prawa człowieka do „czystego środowiska” są zagwarantowane konstytucyjnie i wywodzą się z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz Deklaracji z Rio de Janeiro „Środowisko i Rozwój”. Prawa te realizowane przez władze publiczne poprzez zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego, użytkowanie i ochronę zasobów środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Ponadto każdy obywatel ma nałożone obowiązki wobec środowiska, powinien dbać o zasoby środowiska, użytkować je zgodnie z zasadami prawa ochrony środowiska. Na podstawie analizy doktryny i przepisów prawnych w tym zakresie zaobserwowano wyraźną relację pomiędzy koniecznością zagwarantowania podstawowych konstytucyjnych praw człowieka do „czystego środowiska” przez władze publiczne a obowiązkiem tych podmiotów wobec środowiska poprzez ochronę zasobów środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Należy to zrealizować w taki sposób, aby zrównoważyć prawa człowieka do „czystego środowiska” z prawami środowiska do ciągłości i trwałości zasobów (równowagi przyrodniczej), przy jednoczesnej gwarancji rozwoju gospodarczego. Przykładem realizacji tych założeń jest Agenda 2030, obecnie realizowana w Polsce i innych krajach UE.
Bibliografia
Babula M., Konstytucyjne gwarancje w zakresie czystego środowiska a pozycja jednostki, „Dyskurs Prawniczy i Administracyjny” 2019, nr 1.
Bukowski Z., Koncepcja zrównoważonego rozwoju a prawa człowieka, w: Prawa człowieka a ochrona środowiska – wspólne wartości i wyzwania, red. B. Gronowska, B. Rakoczy, J. Kapelańska-Pręgowska, K. Karpus, P. Sadowski, Toruń 2018.
Bukowski Z., Prawo międzynarodowe a ochrona środowiska, Toruń 2005.
Bukowski Z., Zrównoważony rozwój w systemie prawa, Toruń 2012.
Cichoń Z., Europejska Konwencja Praw Człowieka nadal najskuteczniejszym na świecie instrumentem ochrony prawa człowieka (w 55. rocznicę podpisania Konwencji), „Palestra” 2005, nr 11–12.
Ciechanowicz J., Międzynarodowe prawo ochrony środowiska, Warszawa 1999.
Ciechanowicz J., Mering L., Ochrona środowiska w Konstytucji RP, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku a członkostwo w Unii Europejskiej, red. C. Mik, Toruń 1999.
Ciechanowicz-McLean J., Międzynarodowe prawo ochrony środowiska, Warszawa 2001.
Ciechanowicz-McLean J., Prawo i polityka ochrony środowiska, Warszawa 2009.
Ciechanowicz-McLean J., Dembicki P., Prawa człowieka do życia i do środowiska, w: Prawa człowieka a ochrona środowiska – wspólne wartości i wyzwania, red. B. Gronowska, B. Rakoczy, J. Kapelańska-Pręgowska, K. Karpus, P. Sadowski, Toruń 2018.
Ciechanowicz-McLean J., Nyka M., Human Rights and the Environment, „Przegląd Prawa Ochrony Środowiska” 2012, nr 3.
Dąbrowski M., Ochrona środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne, w: Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. M. Chmaj, Warszawa 2016.
Drzewicki K., Trzecia generacja praw człowieka, „Sprawy Międzynarodowe” 1983, nr 10.
Garlicki L., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 3, Warszawa 2003.
Gruszecki K., Prawo ochrony środowiska. Komentarz, LEX WKP 2022.
International Dimensions of Human Rights, t. 1–2, red. K. Vasak, Paris 1982.
Jaskólska J., Treść Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, „Człowiek w Kulturze” 1998, nr 11.
Jurczyk T., Geneza rozwoju praw człowieka, „Homines Hominibus” 2009, nr 1(5).
Karski L., Prawa człowieka i środowisko, „Studia Ecologiae et Bioethicae” 2006, nr 4.
Kenig-Witkowska M.M., Prawo do środowiska w prawie międzynarodowym, „Państwo i Prawo” 2000, nr 8.
Kenig-Witkowska M., Międzynarodowe prawo środowiska. Wybrane zagadnienia systemowe, LEX 2011.
Kędzia Z., 70 lat powszechnej Deklaracji Praw Człowieka – pomnik czy żywy dokument?, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, r. LXXX, z. 4.
Kielin-Maziarz J., Zasada zrównoważonego rozwoju – uwagi na tle jej miejsca w Konstytucji RP, „Krytyka Prawa” 2020, t. 12.
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Tom I, Komentarz do artykułów 1–18, red. L. Garlicki, Warszawa 2010.
Kozaczyński W., Zrównoważony rozwój a bezpieczeństwo człowieka, „Bezpieczeństwo Teoria i Praktyka” 2012, nr 4 (9).
Krajewski P., w: Leksykon bezpieczeństwa. Wybrane pojęcia, red. P. Chodak, Józefów 2015.
Kuźniar D., Prawo do zdrowego środowiska jako konstytucyjnie gwarantowane prawo podmiotowe, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2021, nr 3 (61).
Latoszek E., Koncepcja zrównoważonego rozwoju w teorii i praktyce ONZ, w: Zrównoważony rozwój a globalne dobra publiczne w teorii i praktyce organizacji międzynarodowych, red. E. Latoszek, M. Proczek, M. Krukowska, Warszawa 2016.
Liżewski B., Myślińska M., Mechanizm ochrony praw człowieka w systemie Rady Europy i w systemie interamerykańskim (teoretyczna analiza prawnoporównawcza), „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, nr 21.
Mazur-Bubak M., Prawo do rozwoju a prawo do życia W środowisku wolnym od zanieczyszczeń – analiza problemu i kilka propozycji redukcji konfliktu, „Polityka i Społeczeństwo” 2019, nr 3 (17).
Olejarczyk E., Zasada zrównoważonego rozwoju w systemie prawa polskiego – wybrane zagadnienia, „Przegląd Prawa Ochrony Środowiska 2015”, nr 2.
Pazura A., Uniejewski J., Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności jako fundamentalny akt prawa europejskiego – czy twierdzenie to nadal zachowuje aktualność?, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2016, nr 2 (30).
Prawo człowieka do środowiska naturalnego, red. J. Sommer, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1987.
Rakoczy B., Ograniczenie praw i wolności jednostki ze względu na ochronę środowiska w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Toruń 2006.
Riedel E., Trzecia generacja praw człowieka jako strategia urzeczywistniania praw politycznych i społecznych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1990, r. LII, z. 3–4.
Roliński M., Z problematyki zasad ochrony środowiska, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, nr 21.
Rosicki R., Międzynarodowe i europejskie koncepcje zrównoważonego rozwoju, „Przegląd Naukowo-Metodyczny” 2010, nr 4.
Symonides J., Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (po 60 latach od jej przyjęcia), „Państwo i Prawo” 2008, nr 12.
Szwed K., Konstytucyjny obowiązek prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2022, nr 3 (67).
Szymańska U., Zębek E., Ochrona środowiska naturalnego jako interdyscyplinarna dziedzina wiedzy, Olsztyn 2014.
The Universal Declaration of Human Rights, a History of its Creation and Implementation 1948–1998, red. G. Johnson, J. Symonides, UNESCO 1998.
Trzcińska D., Kierzkowska J., Bezpieczeństwo ekologiczne w realizacji zadań publicznych, Warszawa 2020.
Wierzbowski B., Rakoczy B., Podstawy praw a ochrony środowiska, Warszawa 2004.
Zabłocki G., Rozwój zrównoważony idee, efekty, kontrowersje, Toruń 2002.
Zębek E., Bezpieczeństwo ekologiczne jako podstawowa potrzeba społeczeństwa wobec współczesnych zagrożeń środowiska, w: Potrzeby jako współczesny determinant treści praw człowieka, red. E. Ura, B. Sitek, T. Graca, Józefów 2017.
Zębek E., Bezpieczeństwo ekologiczne w zakresie zapewnienia obywatelom odpowiedniej jakości zasobów wody pitnej, w: Bezpieczeństwo personalne a bezpieczeństwo strukturalne państwa. Wolność i bezpieczeństwo obywatela, red. T. Grabińska, H. Spustek, Wrocław 2013.
Zębek E., Gospodarka odpadami w ujęciu prawnym i środowiskowym, Olsztyn 2018.
Zębek E., Relacje człowiek–środowisko w aspekcie ekologicznym i prawnym, w: Człowiek a środowisko, red. R. Górecki, Olsztyn 2020.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.