Siła i słabość Konstytucji RP z 17 marca 1921 r.
PDF

Słowa kluczowe

March Constitution
Constitution of the Republic of Poland of 17 March 1921
Republic of Poland
adoption of the March Constitution
restoration of Poland’s sovereignty versus the dilemmas of choosing a constitutional system
parliamentary system – parliamentary absolutism
criticism of the March Constitution
March Constitution legacy konstytucja marcowa
Konstytucja RP z 17 marca 1921 r.
Rzeczpospolita
uchwalenie konstytucji marcowej
odzyskanie niepodległości Polski a dylematy wyboru ustroju konstytucyjnego
parlamentaryzm – absolutyzm parlamentarny
krytyka konstytucji marcowej
dziedzictwo konstytucji marcowej

Jak cytować

Kruk, M. (2021). Siła i słabość Konstytucji RP z 17 marca 1921 r. : Rozważania w 100-lecie uchwalenia polskiej konstytucji marcowej. Ius Novum, 15(2), 5-24. https://doi.org/10.26399/iusnovum.v15.2.2021.11/m.kruk

Abstrakt

Motywem podjęcia problematyki polskiej Konstytucji z 17 marca 1921 r. była 100. rocznica jej uchwalenia. Chodziło jednak nie tylko o rocznicowe przypomnienie jednej z historycznych polskich ustaw zasadniczych, ale o zwrócenie uwagi – przy okazji tej rocznicy – na wiele szczególnych okoliczności towarzyszących jej uchwaleniu, na konsekwencje polityczne jej wejścia w życie i – ostatecznie – jej znaczenie dla polskiego konstytucjonalizmu.
Z jednej strony była to konstytucja, która stała się widomym znakiem, wręcz symbolem renesansu państwa polskiego, które po ponad 100 latach braku niepodległości (od końca XVIII w. pod władaniem Prus, Austrii i Rosji), po I wojnie światowej, nie bez dodatkowych trudności (wojna z Rosją bolszewicką), odzyskiwało swą niepodległość. Z drugiej – konstytucja ta uchwalana była w sytuacji stuletniej przerwy własnej ewolucji konstytucyjnej, oderwana od
własnej tradycji i pozbawiona własnego doświadczenia w funkcjonowaniu nowoczesnego na owe czasy konstytucjonalizmu. Wzory trzeba było czerpać z zewnątrz. I był to podstawowy, istotny dylemat, bo dokonać wyboru należało na dwu zasadniczych płaszczyznach: monarchia czy republika, system prezydencki (amerykański) czy parlamentarny (anglo-francuski)? I na tym tle wybuchły zagorzałe spory doktrynalne i polityczne, bo ani doktryna nie była całkiem własna, ani system polityczny ostatecznie ukształtowany i wypróbowany.

Ale zarazem panował ogromny „głód konstytucji”, intensywnie odbudowywane państwo nie mogło jej nie mieć. Upowszechniona w Polsce kultura francuska przesądziła o wyborze modelu III Republiki francuskiej, a swoista idealizacja parlamentu, jako organu przedstawicielstwa
narodowego, spowodowała wybór systemu z silną władzą ustawodawczą. I w konsekwencji – ze słabą egzekutywą. Tym bardziej że rozbicie polityczne nie pozwoliło na ukształtowanie większości parlamentarnej, a tym samym na efektywność i stabilność rządów. I znowu pojawiły się zagorzałe spory. Ale wtedy podjęto już zmiany konstytucji – w ich rezultacie została zastąpiona aktem z 1935 roku, który nie kontynuował demokratycznej linii ustrojowej, raczej dopasowując ją do trendów lat 30. w Europie.

Konstytucja marcowa, upragniona i oczekiwana, ale krytykowana „przed, w trakcie i po” swego istnienia, pozostała symbolem demokratycznej polskiej myśli konstytucyjnej. I nadal krytykowanej.
W tekście przedstawione zostały okoliczności i atmosfera towarzysząca uchwaleniu aktu, przebieg uchwalenia, podstawowe zasady i treści konstytucji, a ponadto wiele towarzyszących temu poglądów, słów krytyki, postulatów ówczesnej polskiej doktryny konstytucyjnej.

https://doi.org/10.26399/iusnovum.v15.2.2021.11/m.kruk
PDF

Bibliografia

Ankieta o Konstytucji z 17 marca 1921, „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne”, Władysław

Leopold Jaworski, Kraków 1924 (reprint: Wyd. Sejmowe, Warszawa 2014).

Dzieje Sejmu Polskiego, red. J. Bardach, Wyd. Sejmowe, Warszawa 1997.

Esmein A., Prawo konstytucyjne, tłum. z franc. W. Konopczyński, K. Lutostański, Warszawa

(reprint: Wyd. Sejmowe, Warszawa 2013).

Gwiżdż A., Sejm i Senat w latach 1918–1939, w: Dzieje Sejmu Polskiego, red. J. Bardach, Wyd.

Sejmowe, Warszawa 1997, s. 145–202.

Komarnicki W., Ustrój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system, Wilno 1917, 1937 (reprint

wyd. z 1937: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006).

Komarnicki W., Polskie Prawo Polityczne (Geneza i system), Warszawa 1922 (reprint: Wyd. Sejmowe,

Warszawa 2008).

Konstytucje Polski, red. M. Kallas, t. 2, Warszawa 1990.

Konstytucje Polskie 1918–2008, red. T. Mołdawa, Warszawa 2008.

Kruk M., 100 lat państwowości czechosłowackiej i polskiej. Podobieństwa i różnice, „Krytyka Prawa.

Niezależne studia nad prawem” 2019, t. 11, nr 1, s. 191 (tam: 100 Years of Statehood of

Czechoslovakia and Poland. Similarities and Differences, s. 215).

Kruk M., Le parlement dans la tradition constitutionnelle polonaise, w: L’Etat et le droit d’Est en

Ouest, Melanges offerts au profsseur Michel Lesage, Paris 2006, s. 201–214.

Małe Konstytucje. Ustawy zasadnicze okresów przejściowych 1919–1947 – 1992, red. R. Jastrzębski,

M. Zubik, Warszawa 2014.

Starzewski M., Środki zabezpieczenia prawnego konstytucyjności ustaw, Kraków 1928 (reprint:

Wyd. Sejmowe, Warszawa 2009).